poniedziałek, 5 listopada 2018

Istnienie i nerwy - Karol Maliszewski ("Trzeci migdał")


Karol Maliszewski: Istnienie i nerwy

Książeczka sprawia wrażenie pomazanej. Wiem, że to taka koncepcja graficzna. Pewnie trafna, bo umożliwia czytanie niezobowiązujące, na luzie. Obok koślawych kresek proste literki, wobec których nie muszę się nadymać. Tak pomyślałem, wyobrażając sobie ten tom inaczej opracowany graficznie, na przykład wypełniony nobliwymi, nadobnymi rycinami. Spokój kreski, ład, harmonia, o, wtedy czytałoby się te wiersze tak, jakby wydały je „Zeszyty Literackie”. Wszystko to zalatywałoby Miłoszem, czyli określonym ustawieniem głosu, a potem oczekiwań. A więc ważne jest to, jak widzimy wiersze, w jakim środowisku typograficznym, bo to już nas wstępnie ustawia do komunii i komunikacji.
I to jest chyba słuszny trop. Nie mamy się nadymać. Nie tylko rysunki, ale również  wiersze nie chcą tego robić, intensywnie pracując nad skróceniem dystansu, nie mówiąc z wysokości ani wyniosłości. Co do ustawienia odbioru, to duży wpływ ma tytuł. Z tego, co pamiętam, trzeci migdał jest przypadłością dziecięcą. Aha, będę jak dziecko patrzeć na was i wasze sprawy, jakbym nigdy wcześniej na temat tego zużytego świata niczego sobie nie zakładała, rzuca na wstępie autorka. To znaczy, czytelnik tak sobie wyobraża jej założenia. Najpierw zniesienie dystansu, a potem dziecięca świeżość, spontaniczność w ponownym definiowaniu związków człowieka ze światem. Może niepotrzebnie tyle na siebie (i potencjalnego czytelnika) nałożyłem. Tyle wstępnych obserwacji. Rysunki, opracowanie graficzne, wygląd książki i tytuł. Oczywiście, czytelnik może zignorować te sygnały i od razu przejść do wierszy.
I co usłyszy już w drzwiach? Że za mało, że to w ogóle bryndza, że to nic, że może, że chwilowo. Jakbyśmy byli w jakiejś tymczasowej i chorej rzeczywistości, a na lekarza nie ma co liczyć, aczkolwiek obiecał wpaść z wizytą domową. Jednak sama wizja, że On gdzieś jest, ten symbol zdrowia i normalności, napędza bohaterkę do mówienia. I mówi tak, jakby coś komuś wygarniała, z pasją i przekonaniem. Być może, potem, po wszystkim, doktorek razem z Panem Bogiem jakoś ocenią jej wysiłki. Najciekawsze są jednak same wysiłkistarania, żeby opowiedzieć o tym, co ją spotyka. Turlamy się od przygody do przygody, od przeżycia do przeżycia. Obserwujemy język, który z dziwną lekkością potrafi tym  traumatycznym doświadczeniom sprostać. Dla zimnego obserwatora to są tylko drobiazgi rozdmuchiwane przez egzaltację i dziecinną nadwrażliwość do Bóg wie jakich rozmiarów, dla mnie coś zdecydowanie więcej. Niczego pewnego nie wiemy o normalnych czy przepisowych  rozmiarach. Zatem ciekawe jest czytanie o przeżyciach kogoś, kto czuje tak  wielowymiarowo  (wielorozmiarowo). O tym, że  z wora każdemu leci jednak inaczej, dobrze opowiada wiersz Może
(…) Po drodze leci nam z tego wora jak leci, ktoś się potknie, ktoś inny przeskoczy. Będzie trochę śmiechu, zazgrzytają zęby. Czy zawsze musi być wszystkim po drodze?
Nie ma na najlepszych miejsc, jedynych wyjść, najpiękniejszych kobiet. To te nieszkodliwe kłamstwa, które lubimy, takie świecidełka.
Kto z was jest pewien, że chciał się urodzić, zanim się urodził – niech tutaj przyjdzie i skłamie.

I tutaj zwróciłbym uwagę na dwie trapiące autorkę rzeczy. Życie jako proces notorycznie odbiegający od oczekiwań i zawyżonych ideałów (gładkich zdań o życiu), więc rodzi się coraz bardziej kłopotliwe pytanie o tego, który skonstruował tak zawyżoną narrację. Czy tylko tradycja, kultura, religia nam to zafundowały, czy też może w samym człowieku istnieje taki bez przerwy wywyższający, idealizujący napęd – i co z nim zrobić? Oczywiście, pisanie wierszy staje się w tym świetle nieodzowne, bo trzeba sobie jakoś radzić. Werbalnie i pozawerbalnie – to drugie dotyczy osób, które wierszy nie piszą, a przecież też ich dotyka działanie mechanizmu uwznioślania i rozczarowywania.
Mirka Szychowiak, obłaskawiając ten temat, często wikła go w związek z drugą obserwacją. Jeżeli pierwsza ma charakter psychologiczno-egzystencjalny, to druga mierzy wyżej i jest – powiedzmy – z gruntu metafizyczno-teologiczna, pracując intensywnie nad ujawnianiem kłamstwa wyższego rzędu. Drobne kłamstwa pozwalające jakoś żyć (świecidełka) są niczym wobec kłamstwa generalnego, łagodzącego napięcia tworzące się wokół kwestii  wrzucenia w istnienia. Bo niby nikt się na świat nie prosił, a tu taki despekt – każą żyć i to wedle z góry ustalonej poprawności bycia. W tym kontekście rzeczywiście nikt nie ma pewności, że chciał się urodzić. A w innym miejscu czytamy, że  ciemność i śmierć to nie na moje nerwy.
Poezjowanie Mirki Szychowiak wyrasta z tych dwóch intencji (o, zapewne są jeszcze inne). Po pierwsze z konieczności świadczenia o tym, jakie to życie krępujące (w wersji bardziej bezpośredniej – pojebane), a po drugie z czegoś, co wcale wraz z modernizmem nie odeszło do lamusa, a zwie się tak zwanym bólem istnienia. Dwa motory napędzające niejednego liryka, niejedną liryczkę. Mówimy więc o ukrytej eschatologicznej energii, o ruchu języka zmierzającego w stronę pozostających w podobnej egzystencjalnej opresji czytelników. Jednak motor motorowi nierówny. Ten tutaj gra potężnie, a znaczy to, że znajduje właściwy, ludzki i codzienny, ton, by te ciężary nie tylko podrzucać, ale również razem z nami je dźwigać.

Karol Maliszewski